نقش آب در زندگی ، ” آب اکسیر حیات “

بیشترین ماده موجود در بدن ، آب است. دو سوم بدن انسان را آب تشکیل می دهد. همه فکر می کنند بیشترین میزان آب بدن در خون که مایع است وجود دارد، در صورتی که تنها 5% آب، در خون موجود است و بیشترین میزان آب در داخل سلول ها می باشد.
با رشد جمعیت، منابع آب طبیعی در حال تمام شدن هستند و این مسئله ، سبب نگرانی بسیاری از دولت‌ها در سراسر دنیا شده است. گاهی بدلیل مشکلات کمبود آب ، این ماده را جیره بندی می‌کنند تا مصرف آن را تعدیل نمایند.
آیا می دانید آب چه نقشی در بدن دارد؟
اگر آب نباشد هیچ یک از فعالیتهای شیمیاییدر بدن صورت نمی گیرد.
نیازهای سلول برایجذب مواد مفید و دفع مواد زاید به آب بستگی دارد.
اگر آب نباشد بدن یک حجم شکننده و سخت است، آب خاصیت ضربه گیری دارد و با ایجاد حالت ارتجاعی از اندام های داخلی محافظت می کند.
آب از سه راه وارد بدن می شود،
یکی نوشیدن مایعات ، دیگر از طریق غذا ، حتی خشک ترین مواد غذایی مثل آرد نیز دارای میزان قابل توجهی آب می باشد. راه دیگر تأمین آب، تولید آن در داخل بدن است. طی مراحل سوخته شدن مواد غذایی مختلف در بدن (کربو هیدرات، چربی و پروتئین) میزانهای متفاوتی آب تولید می شود که به آن آب متابولیک گویند، بیشترین مقدار آب از سوختن چربی حاصل می شود.
آب به 4 طریق از بدن خارج می شود:
با تعریق آب به صورت نامحسوس از بدن دفع می شود؛ با نفس کشیدن آب، با هوای بازدم خارج می شود؛ از طریق ادرار و با مدفوع مقدار زیادی آب از بدن دفع می شود. به ازای میزان آبی که از بدن دفع می شود، نیاز به دریافت آب داریم. روزانه حدود 5/2 لیتر آب از بدن دفع می شود. آب بدن کودکان 2 برابر بزرگسالان دفع می شود
در تابستان بهتر است با استفاده از کلاه های خنک و نخی ، جلوی تبخیر زیاد آب را از بدن کودکان بگیریم.
عموماً گفته می شود بدن روزانه 8 لیوان آب نیاز دارد که مقداری از آن توسط غذاهای خورده شده درطی روز تامین می شود. پس خوردن روزانه 4 تا 5 لیوان آب، آب میوه، چای، شیر و دیگر مایعات برای یک فرد سالم کافی است.
البته در صورتی که به مدت طولانی در هوای گرم هستید یا با ورزش های طولانی و سنگین آب بدن شما کاهش یافته برای جلوگیری از بروز حالات گرمازدگی و کمبود آب، باید چاره ای اندیشید.
به این حالات اصطلاحاً دهیدراته * شدن بدن می گویند. در این زمان فرد احساس سوزش در عضلاتش می کند، به سختی نفس می کشد و خشکی نفس را احساس می کند.
احساس گنگی ، صدای زنگ در گوش و سر درد دارد و دیدش تار می شود، اگر این وضعیت ادامه یابد فرد از حال می رود البته این پاسخ طبیعی مغز به کمبود آب بدن است و در صورتی که این وضع ادامه یابد به بافت حساس مغز آسیب می رسد .
بهترین زمان ها برای نوشیدن آب
افرادی که دچار رفلاکس معده و سوءهاضمه هستند، باید بیش از دیگران از نوشیدن آب هنگام خوردن غذا پرهیز کنند.
صرف آب در هنگام غذا خوردن به دلیل رقیق کردن آنزیم‌های گوارشی و برگشت دادن محتویات معده به مری، موجب تشدید عارضه مبتلایان می‌شود.
بهترین زمان برای نوشیدن آب را نیم ساعت قبل از غذا و دو الی سه ساعت بعد از صرف است . نوشیدن آب ضمن غذا خوردن معده را نیز خسته می‌کند، همچنین نوشیدن آب بلافاصله پس از صرف غذا موجب رقیق شدن شیره معده می‌شود و اثر آنزیم‌های هضمی را به تعویق می‌اندازد و در هضم غذا اختلال ایجاد می‌کند.
حرکت و فعالیت بدنی قبل از غذا اشتهاآور است و حرکت آهسته چند دقیقه پس از صرف غذا باعث سهولت عمل هضم در معده می‌شود به طوری که احساس سنگینی و حتی اشکال در تنفس ناشی از سنگینی معده را نیز از بین می‌برد.
بهترین زمان برای نوشیدن آب را نیم ساعت قبل از غذا و دو الی سه ساعت بعد از صرف غذا بیان کرد
زمان های صحیح آب خوردن
1-دو لیوان آب بعد از بیدار شدن از خواب به فعال کردن ارگان های داخلی بدن کمک می کند.
2- یک لیوان آب حدود 30 دقیقه قبل از غذا به هضم راحت تر غذا کمک می کند.
3- یک لیوان آب قبل از حمام کردن به کاهش فشار خون کمک می کند.
4- یک لیوان آب قبل از خواب به منظور جلوگیری از سکته ی مغزی یا حمله ی قلبی مفید است.
چگونه روزی 8 لیوان آب بنوشیم؟
بدن ما روزانه به 8 لیوان آب نیاز دارد. بهترین راه برای تامین آب مورد نیاز بدن هم نوشیدن آب خالص است، اما از آنجا که آب طعم و مزه خاصی ندارد، به نظر بعضی ‏ها نوشیدن این حجم آب کار آسانی نیست.
با ترفندهای مختلف طعم و مزه آب را تغییر بدهید تا راحت‏ تر بتوانید آب مورد نیاز بدن ‌تان را از طریق نوشیدن مایعات تامین کنید.
البته مراقب کالری دریافتی ‏تان باشید و از افزودنی ‏های پُرکالری مانند شکر و قند و نبات برای تغییر طعم و مزه آب استفاده نکنید.
برای نوشیدن 8 لیوان آب می ‌توانید این 10 راه را امتحان کنید:
1- یک برش لیمو ترش، کنار لیوان آب تان قرار دهید.
2- چای کم ‌رنگ بنوشید.
3- چند برش خیار در آب بیندازید. با این کار عطر و طعم آب تغییر می ‏کند.
4- چند برش آناناس در لیوان آب قرار دهید.
5- مقداری آب پرتقال طبیعی به آب اضافه کنید.
6- مقداری خاکشیر یا تخم شربت به آب اضافه کنید.
7- آب را با عرقیاتی مانند عرق نعناع، گلاب و عرق بیدمشک مخلوط کنید.
8- دوغ رقیق بنوشید.
9- از دم کرده ی گیاهان مختلف استفاده کنید. چای سبز، دم کرده ی بابونه، دم کرده ی نعناع، دم کرده ی زنجبیل و دم کرده ی دارچین را امتحان کنید.
10- آب خالص بنوشید. بهترین راه برای تامین آب مورد نیاز بدن، نوشیدن آب خالص و بدون هیچ افزودنی است. چون برخی نوشیدنی ‎ها مانند چای و برخی انواع آب ‎میوه مُدر هستند و با افزایش حجم ادرار، موجب دفع آب از بدن می ‎شوند.
فرمول شیمیایی آب
آب نوعی ماده مرکب است که از دو عنصر اکسیژن و هیدروژن ساخته شده است. آب را جزو دسته مخلوط‌ها طبقه‌بندی نمی‌کنند، چون خواص آب نه به خواص هیدروژن شبیه است و نه به خواص اکسیژن. از ترکیب دو اتم هیدروژن و یک اتم اکسیژن، یک مولکول آب بوجود می‌آید. یک قطره آب دارای تعداد بی شماری مولکول آب می‌باشد.
معادله شیمیایی واکنش بین هیدروژن و اکسیژن و تشکیل آب از قرار زیر است:
هر مولکول آب دارای یک ناحیه مثبت و یک ناحیه منفی است که این دو ناحیه در دو طرف مولکول آب واقع شده‌اند. شیمیدان‌ها با کمک شواهد به این نتیجه رسیده‌اند که مولکول آب شکل خطی ندارد، یعنی به این صورت نیست که دو اتم هیدروژن بصورت خطی در دو طرف یک اتم اکسیژن قرار گرفته باشند (HــOــH). بلکه مولکول آب حالت خمیده ای دارد که اتم های هیدروژن در سر مثبت مولکول و اتم های اکسیژن در سر منفی مولکول آب تجمع پیدا نموده اند.
اشکال متغیر
آب در اشکال متفاوتی بر روی زمین یافت می‌شود. تنها ماده ای است که در طبیعت به هر سه حالت جامد، مایع و گاز وجود دارد. ابرها در آسمان، موج دریا، کوه یخی، توده های یخی در دل کوه ها و منابع آبی زیرزمینی تنها چند شکل از آب می‌باشند. طی اعمال تبخیر، میعان، انجماد و ذوب، آب مرتباً از حالتی به حالت دیگر تبدیل می‌شود. این پدیده تبدیل آب را چرخه بزرگ آب می‌نامند.
از آنجا که بارندگی در صنعت کشاورزی و همچنین برای خود بشر بسیار با اهمیت است، به اشکال مختلف بارندگی نام های به خصوصی اطلاق می‌شود. بارندگی معمولاً بصورت باران است. دیگر اشکال آن، تگرگ،برف، مه و شبنم می‌باشند. همچنین، از برخورد نور با قطرات باران، رنگین کمان پدید می‌آید.
آب‌های روی سطح زمین، نقش های مهمی ایفا می‌کنند؛ رودخانه‌ها آب مورد نیاز کشاورزی را فراهم می‌کنند و دریاها هم وسیله ای برای تجارت و مبادله کالاها محسوب می‌شوند. توده های یخی و آبشارها هم از دیگر اشکال آب هستند. فرسایش به وسیله ی آب، نقش مهمی در شکل محیط زیست ایفا می‌کند.
به علاوه، دره ها و دلتاهای حاصل از رسوبات رودخانه‌ها، محلی برای سکنی گزیدن انسان ها بوده است. آب به داخل زمین هم نفوذ می‌کند و آب‌های زیرزمینی را ایجاد می‌کند. آب‌های زیرزمینی را می‌توان با کندن چاه یا قنات استخراج نمود. البته آب های زیرزمینی به شکل چشمه یا چشمه آب گرم هم به سطح زمین می‌آیند.
آب املاح و مواد معدنی مختلفی دارد که بر حسب آن مواد، طعم و مزه اش بسیار تفاوت می‌کند. البته ما انسان‌ها ، خود ، قادریم که آشامیدنی بودن آبی را ارزیابی کنیم؛ مثلاً از آب شور دریا و یا آب‌های بدبوی باتلاق ها استفاده نمی‌کنیم. بلکه آبی می نوشیم که سالم بوده و مناسب نیازهای بدنمان باشد.
اهمیت آب در زندگی
آب خواص مهمی دارد که در زندگی ما بسیار با ارزشند. از جمله:
• حلال بسیار خوبی است.
• چگالی بالایی دارد و جالب این که وقتی یخ می‌زند یا حرارت می‌بیند، چگالی آن کاهش می‌یابد.
• گرمای تبخیر آب بالاست. یعنی برای تبدیل مقدار کمی آب به بخار، گرمای زیادی لازم است. این خاصیت برای بدن ما بسیار با اهمیت می‌باشد. گرمای اضافی بدن با تبخیر تنها مقدار کمی از آب بدن از طریق منافذ پوست تعریق کاسته می‌شود.
• نیروی کشش سطحی آن به طور شگفت انگیزی زیاد است. گهگاه شاهد نشستن حشرات روی سطح آب بوده‌ایم. اگر به دقت به طرز قرار گرفتن حشره روی سطح آب نگاه کنید، متوجه می‌شوید که سطح آب زیر پای حشره، مانند یک تشک ابری فرو می‌رود؛ اما پاره نمی‌شود.
• آب مواد مختلف از جمله شکر و نمک را براحتی در خود حل می‌کند. بسیاری از واکنش های شیمیایی تنها در حضور آب انجام می‌شوند. البته پاره ای مواد با آب مخلوط نمی‌شوند، مثل لیپیدها و دیگر مواد هیدرات کربن‌دار. غشاء سلولی که حاوی لیپیدها و پروتئین است، از این خاصیت آب سود جسته و تعاملات محتویات سلولی با مواد شیمیایی خارج سلول را بدقت تحت کنترل دارد.
• یکی دیگر از خواص جالب آب، حالت جامد آن، یعنی یخ می‌باشد. هنگامی که آب بر اثر سرما به یخ تبدیل می‌شود، انبساط می‌یابد، بدین معنا که حجم بیشتری را اشغال می‌کند.
بنابراین، حجمی از یخ که هم‌حجم آب اولیه است، جرم کمتری دارد. به این علت می‌گویند که چگالی یخ از آب کمتر است و همین مسئله باعث می‌شود که یخ روی آب شناور بماند. در حالی که در بیشتر موارد، چگالی ماده جامد از حالت مایع آن بیشتر است.
این ویژگی آب سبب می‌شود که بر خلاف بسیاری از مایعات، آب از سطح شروع به انجماد کند. این پدیده را بارها به هنگام شروع یخ زدن آب، درون فریزر منزلتان دیده اید؛ در زمستان با یخ زدن سطح آب دریاچه‌ها، لایه عایقی از یخ ایجاد می‌شود که این لایه، از یخ زدن لایه های زیرین خود جلوگیری می‌نماید. در این شرایط ، ماهی ها و دیگر آبزیان می‌توانند در مناطق گرم‌تر زیرین به حیات خود ادامه دهند.
• دیگر ویژگی غیر عادی آب، ظرفیت گرمایی بالای آن می‌باشد. ظرفیت گرمایی یک جسم، مقدار گرمایی است که به جسم می‌دهیم تا دمایش، ۱ درجه سانتی گراد افزایش یابد. جالب است بدانید که مقدار گرمایی که لازم است تا دمای ۱ گرم آب را ۱ درجه سانتی گراد افزایش دهد، حدود ۱۰ برابر مقدار گرمایی است که برای ۱ گرم آهن لازم است.
آب در زندگی روزانه
وجود هر گونه حیات، متکی به وجود آب است. آب در بیشتر فرایندهای متابولیسمی بدن، نقش حیاتی دارد. هنگام گوارش غذا، مقادیر قابل توجهی آب مورد استفاده قرار می‌گیرد.تقریباً ۷۰ درصد وزن بدن را آب تشکیل می‌دهد. برای عملکرد درست، بدن ، روزانه به ۱ تا ۷ لیتر آب نیاز دارد البته این میزان آب به مقدار فعالیت بدن ، دمای هوا ، رطوبت و دیگر عوامل بستگی دارد. آب از طریق ادرار ، مدفوع ، تعریق و همچنین از طریق بازدم به شکل بخار آب دفع می‌شود.
بدن انسان به آبی نیاز دارد که نمک یا ناخالصی های دیگر ( مثل باکتری یا دیگر عوامل بیماری‌زا و یا مواد شیمیایی) نداشته باشد. البته برخی مواد محلول در آب طعم و مزه آن را بهتر هم می‌کند. امروزه ، با توجه به رشد روز افزون جمعیت ، میزان سرانه آب آشامیدنی کاهش یافته است.
راه حل های تحت بررسی، تولید بیشتر آب ، بهبود توزیع و جلوگیری از هدر رفتن آن می‌باشد.
مصرف آشکار و نهان آب
تحقیقات آماری در بسیاری از کشورها نشان می‌دهد که میانگین مصرف روزانه آب برای هر نفر ، حدود ۳۰۰ لیتر است. در حالی که مصرف نهان آب برای هر نفر ، حدود ۶۰۰۰ لیتر و از قرار زیر می‌باشد:
• آبیاری کشتزارها و تهیه و تولید مواد غذایی: ۲۶۰۰ لیتر
• تأمین انرژی: ۲۴۰۰ لیتر
• صنایع و معادن: ۷۰۰ لیتر
• امور بازرگانی و خدمات: ۳۴ لیتر
منبع کمیاب
در بسیاری از کشورها ، آب نوعی منبع استراتژیک محسوب می‌شود. بسیاری از جنگ‌ها از جمله جنگ ۶ روزه در خاور میانه، بر سر به دست آوردن منابع آبی بیشتر صورت گرفت. البته کارشناسان، مشکلات بیشتری را هم پیش بینی می‌کنند که بدلیل رشد جمعیت، آلودگی آب ها و گرم شدن زمین حادث می‌شود.
آب آشامیدنی
آب‌های آشامیدنی را از چشمه ها ، قنات ها و یا چاه ها استخراج می‌کنند. بنابراین ، برای تولید بیشتر آب ، می‌توان چاه‌های بیشتری ساخت. باران و دریا هم از دیگر منابع آبی هستند که البته به عنوان آب آشامیدنی مناسب نیستند. این گونه آب‌ها را باید تصفیه نمود. روش های معروف تصفیه آب ، تقطیر و جوشاندن می‌باشند.
آب ، فرهنگ و مذهب
در بیشتر ادیان از جمله اسلام، مسیحیت و یهودیت، آب ماده پاک‌کننده محسوب می‌شود. برای مثال، در مسیحیت غسل تعمید را در کلیسا با آب انجام می‌دهند.
در بسیاری ادیان همچون اسلام نوعی مراسم عبادی وجود دارد که در آن ، مرده را با آب پاک شستشو می‌دهند (غسل). در دین اسلام هم تنها پس از وضو گرفتن (شستن بخش‌هایی از بدن با آب پاک) می توان فریضه نماز را بجا آورد.
در مذهب شینتو (مذهب ژاپنی) در تمام مراسم عبادی از آب برای پاکیزه ساختن بدن فرد یا مکان خاصی استفاده می‌شود.
شناخت محیط رشد:آب
اهمیت آب در تولید محصولات گیاهی غیر قابل انکار است. میزان آب موجود در هر منطقه معرف آن است که از نظر اقتصادی چه گیاهی را می توان کاشت و چه گیاهی را نمی توان. بسیاری از اعمال حیاتی گیاه توسط آب کنترل می شود. آب از مواد اصلی تشکیل دهنده یاخته زنده می باشد و میزان آن در بافت های مختلف متفاوت بوده از ۲% در بعضی بذور خشک تا ۴۰% در بافت های چوبی در حال خواب و ۹۵% در میوه های آبدار (مانند هندوانه) دیده می شود. آب هم حلال است و هم وسیله ای برای انتقال مواد در داخل گیاه کمبود آب در گیاه باعث توقف رشد، و ادامه این کمبود منجر به اختلالات برگشت ناپذیر می گردد و گاهی هم موجب مرگ گیاه می شود. این عمل در نواحی گرم و خشک و گیاهانی که بر اساس ویژگی گونه ای دارای تبخیر شدید می باشند‏، به سرعت اتفاق می افتد میزان مصرف آب در گیاهان مختلف متفاوت است برای مثال برای تولید هر گرم ماده خشک در سوزنی برگها ۵۰ گرم آب و در سبزهای برگی ۲۵۰۰ گرم آب مصرف می شود بطورکلی، برای بیشتر گیاهان‏، این مقدار بین ۳۰۰ تا ۱۰۰۰ گرم می باشد. وقتی گیاه در حال رشد است پیوسته آب از زمین جذب کرده و از برگ ها آن را تبخیر می کند. میزان تبخیر آب از سطح برگ بستگی به دما‏ جریان هوا و عوامل دیگری مانند تعداد و چگونگی روزنه ها‏، رطوبت نسبی هوا و غیره دارد. خورشید ، انرژی لازم را برای تبخیر آب از سطح برگ تامین می کند. اگر بین جذب آب و تبخیر تعادل برقرار باشد تمام فرآیندهای گیاهی بطور طبیعی پیش می رود و گرنه یکی از دو حالت زیر پیش می آید
الف : اگر مقدار جذب بیشتر از مقدار دفع باشد : این حالت ممکن است در اثر کم بودن شاخساره نسبت به ریشه، پیرایش (هرس) بی قاعده، حمله آفات و امراض و یا بالا بودن رطوبت نسبی هوا اتفاق بیفتد در این حالت فشار آب درون یاخته ها یا آوندها بالا می رود. علایم عمومی این حالت، درازی و باریکی و نرمی ساقه گیاه و خوابیدگی آن روی زمین و ترک خوردن میوه (به علت به هم خوردن رابطه سطح و حجم) است.
ب : مقدار دفع بیشتر از جذب باشد : این حالت ممکن است در اثر خشک بودن خاک، کمبود ریشه نسبت به شاخساره، یا در اثر جابجا کردن گیاه پیش بیاید. این حالت باعث تیرگی رنگ برگها و در صورت ادامه باعث پژمردگی آنها و خشک شدن گیاه می شود. کم آبی مزمن در بعضی از انواع هندوانه و گوجه فرنگی باعث پوسیدگی گلگاه می شود.
موقعیت جهانی آب
مقدار آب موجود در کره زمین تقریبا ثابت بوده است. این آب به مصارف آشامیدن ، کشاورزی ، صنعت و … می رسد و زندگی بشر را بهبود می بخشد. اگر کره زمین از فضا روئیت شود ، رنگ طبیعی آن آبی دیده می شود یعنی کره ای که بیشتر سطح آن را آب پوشانده است. یعنی بخش اعظم سطح زمین را اقیانوس‌ها و دریاها فرا گرفته اند. از نقطه نظر حجم و اندازه ، در حدود ۹۷٫۲%از آبهای موجود در جو زمین و آب موجود در خاکها و آبهای زیرزمینی می باشند.
آب شیرین
انسان برای انجام فعالیت هایش به آب شیرین نیاز دارد. آب شیرین ، یعنی آبی که میزان نمکهای آن بسیار کم باشد. آب اقیانوس ها و دریاها شور هستند و استفاده از آنها نیازمند تصفیه کردن آنهاست که این امر به احداث مرکز تصفیه خانه آب با مکانیزم های پیشرفته تصویه نیاز دارد. هزینه بالای این امر سبب شده که انسان به آب های شیرین موجود در خشکیها و اتمسفر زمین قانع باشد. حجم آب شیرین در جهان بسیار کم و در حدود ۲٫۸% از حجم کل آب جهان است. برای مصرف آب شیرین اندک موجود در جهان محدودیت هایی هم وجود دارد ، زیرا مقداری از آبهای شیرین جهان به شکل یخ در یخچالهای قطبی و کوهستانی قرار دارد که به این صورت قابل بهره برداری نمی باشند. اما انسان به آبهای شیرین موجود در رودها ، دریاچه‌ها ، و آبهای زیرزمینی دسترسی دارد. البته آبهای زیرزمینی که در لایه‌های داخلی زمین موجود هستند ، لازمه دسترسی به آنها مسائلی همچون اکتشاف ، حفر چاه ، کانال کشی ، و به کار بردن دستگاههای پمپ آب ، ایجادتاسیسات و لوله کشی را در پی دارد.
گردش طبیعی آب
آبهای موجود در زمین همواره در حال تغییر شکل هستند. این آبها ، حالات مایع ، جامد و گاز به خود می گیرند ، جلوه‌های طبیعی آب بسیار وسیع است. مقداری از آن در زمین نفوذ کرده و آبهای زیرزمینی را تشکیل می دهد. قدری از آن هم در درون شاخه‌ها ، برگ‌ها ، تنه و ریشه درختان ذخیره می شود. آیا جلوه های دیگری از آب هم می شناسید؟
آب موجود در اتمسفر زمین بر اثر گردش طبیعی آن هر ۹ روز یک بار بین آسمان و زمین جابجا می شود. در هر سال این عمل چندین مرتبه تکرار می شود. حجم آبی که در هر سال به وسیله گردش آب در طبیعت فراهم می شود ، در حدود ۴۰۰۰۰ کیلومتر مکعب است. انسان با تکنولوژی امروزی می تواند ۲۵۰۰۰ کیلومتر مکعب آنرا مورد بهره برداری قرار دهد. ریزش های جوی در همه جای سیاره زمین یکسان نیست و در برخی جاها بارندگی بیشتر از سایر مکانهاست.
وضعیت آبهای ایران
با توجه به قرار گرفتن ایران در نواحی خشک و بیابان ، مقدار بارندگی و حجم آبهای ایران کافی نیست. و ریزش های جوی نیز بطور یکنواخت صورت نمی گیرد. میانگین بارندگی سالانه در جهان در حدود ۸۰۰mm تبخیر واقعی و ۹۰۰mm تبخیر بالقوه می شوند. کشور ایران با اینکه ۱٫۱% از مساحت خشکی های جهان را داراست ، فقط ۰٫۳۴۵% از آبهای موجود در خشکیهای جهان را در اختیار دارد. از سوی دیگر در اغلب مناطق ایران ، ریزشهای جوی بصورت محلی و فصلی است که نیاز چندانی به آب برای کشاورزی در پاییز و زمستان نیست ، همچنین بارندگی به طور یکنواخت در کشور توزیع نمی شود.
محدودیت منابع آب و توزیع فصلی نامناسب بارندگی دال بر این است که بایستی منابع آبهای موجود سطحی و زیرزمینی را به خوبی شناسای و مطالعه کرده و با برنامه ریزی دقیق ، بهره برداری صحیح از آنها صورت گیرد. البته مردم ایران از اول با این مشکل مواجه بوده اند و با حفر قنات و کاریز ، بهره برداری از آبهای زیرزمینی را ابداع کرده اند. با احداث سد و بندهای متعددی نیز آبهای سطحی را مورد استفاده قرار می دهند.
آنچه باید بدانیم
• حجم آبهای شیرین قابل استفاده توسط انسان بسیار محدود است
• میزان بارندگی سالانه ایران بسیار کمتر از میانگین بارندگی جهانی است.
• پراکندگی بارش در همه جای ایران یکسان نیست و بیشتر بارندگی در زمان نامناسب برای کشاورزی صورت می گیرد.
• برای بهره برداری صحیص از منابع آب بایستی ابتدا منابع را خوب شناخته و بر روی آنها برنامه ریزی دقیق انجام داد.

مصارف شهری و خانگی
آب در زندگی روزانه نقش پر اهمیتی دارد و برای آشامیدن ، تهیه ی غذا ، نظافت ، شستشو و انتقال حرارت و آبیاری فضای سبز مورد استفاده قرار می گیرد . مصرف همه ی آبی که روزانه در خانه ها استفاده می شود واقعا ضروری نیست زیرا مقدار زیادی از آن بیهوده از دست می رود . بیشترین تلفات خانگی آب مربوط به مصارف شستشو است .
• میزان خروجی آب از شیرهای آب و دوش حمام بین 10 تا 20 لیتر در دقیقه است . در بسیاری از خانه ها از شروع به شستشوی ظروف غذا تا پایان کار شیر آب به ویژه آب گرم یکسره باز است .
• همچنین هنگام استحمام کردن در تمام مدت استحمام شیر دوش آب گرم باز است اگر مدت استحمام فقط 10 دقیقه باشد حدود 200 لیتر آب گرم مصرف می شود که فقط از 10درصد آب مصرفی استفاده ی مفید به عمل می آید ، حدود 90% آن وارد فاضلاب می شود .
• سیفون توالت یکی از عوامل هدر دادن آب سالم و تصفیه شده در خانه هاست . سیفون های مخزنی حدود 20 لیتر گنجایش دارند و هر بار کشیدن سیفون 20 لیتر آب را به مصرف می رساند .
• گاهی می بینیم بعضی از مردم ازشیلنگ و فشار زیاد آب برای تمیز کردن پله ها ، پارکینگ ، حیاط ، جلوی مغازه ها و …استفاده می کنند
• باز گذاشتن شیر آب در طول مدت مسواک زدن هدر دادن آب سالم و گواراست
برای پیشگیری از تلفات آب چه باید کرد ؟
• قبل از اینکه شیر آب را باز کنیم ، فکر کنیم واقعا به چه مقدار آب نیاز داریم ؟
فکر کنیم مصرف بیش از حد آب ، ایجاد خسارت برای محیط زیست و نسل های آینده است و ما در برابر آن ها مسئولیم . صرفه جویی در مصرف آب تنها برای زمان های خشکسالی نیست . هر قطره آب تلف شده نشانه یک قطره آب کمتر برای زندگی است . به دنبال اصلاح روش مصرف آب و یافتن راه های صحیح مصرف این ماده ی گرانبها باشیم .
پس :
• هنگام استحمام هر وقت ضروری بود شیر آب را باز کنیم .
• برای شستن دهان و مسواک زدن فقط یک لیوان کافی است
• برای شستن ظروف بهتر است ابتدا ظروف غذا را حتی الامکان از باقی مانده های غذا پاک کرده و پس از کف مالی ظرف ها را در یک لگن آب قرار دهیم . به این ترتیب آبکشی ظروف سریعتر و با مصرف آب کمتر انجام می شود .
• هنگام استفاده از ماشین لباسشویی همیشه از حداکثر ظرفیت ماشین استفاده کنیم .
• شستشوی اتومبیل با شیلنگ آب چیزی نیست جز اتلاف آب . به جای اینکار می توانیم از یک سطل آب و یک تکه ابر یا پارچه استفاده کنیم
• برای تمیز کردن حیاط خانه و جلوی در خانه از جارو استفاده کنیم
• برای کاهش مصرف آب در سیفون های مخزنی بهتر است یک یا دو بطری پلاستیکی را پس از برداشتن برچسب کاغذی روی آن ، پر از آب کرده ، درب آن را بسته و سپس در داخل مخزن سیفون قرار دهیم . اینکار موجب می شود مقدار کمتری آب وارد مخزن سیفون شود و هر بار تا 5 لیتر آب صرفه جویی شود .
• با رسیدگی به شیرهای آب ، تعمیر و تعویض شیرهای آب و واشرهای آن مقدار زیادی در مصرف آب صرفه جویی می کنیم
• برای آبیاری گلدان ها و باغچه منزل می توانیم از آب بدست آمده از شستشوی سبزی و امثال آن استفاده کرد .
• ارزش آب را عملا به کودکانمان نشان بدهیم و از آن ها بخواهیم هنگام استفاده از آب مراقب مصرف خود باشند .
آب آبادانی است . با حفظ آب از آبادانی حفاظت کنیم
مصارف کشاورزی
کشاورزی بیش از همه ی فعالیت های انسان به آب نیاز دارد . تولید تمامی محصولات کشاورزی و دامی به آب وابسته است . اگر در منطقه ای باران کافی ببارد کشاورزان نیازی به آبیاری محصولات خود ندارند . اما اگر بارندگی کافی نباشد آبیاری محصولات ضروری است . باید روش کار کشاورزی متناسب با شرایط اقلیمی مناطق باشد . مثلا” بهتر است در مناطق کم آب گیاهانی که در مقابل خشکی مقاومت بیشتری دارند کاشته شوند زیرا به دلیل نیاز نداشتن گیاه به آب فراوان هم مقرون به صرفه است و هم مانع شوری زمین در اثر آبیاری با آب کم می شود .
هرکس در تمام زندگی خود یک بار دانه ای یا نهالی کاشته باشد ، ارزش حیاتی آب را برای کشاورزی درک کرده است .
برای پیشگیری از هدررفتن آب کشاورزی چه باید کرد ؟
در حال حاضر از هر متر مکعب آب مصرفی در بخش کشاورزی ایران 500 گرم محصول بدست می آید این رقم با استاندارد جهانی که 3 کیلوگرم است فاصله دارد
• در بعضی مناطق ، آبیاری بارانی و قطره ای از روش های صحیح مصرف آب است .
• برای کاهش تبخیر سریع آب از سطح مزارع و پیشگیری از ترک خوردن خاک ، در صورت امکان بهتر است گیاهان بصورت ردیفی و روی پشته کاشته شوند .
• آبیاری نابهنگام موجب اتلاف آب می شود . بهتر است آبیاری را در هنگام عصرو شب که تبخیر حداقل است انجام داد . برای جلوگیری از اتلاف و تبخیر آب در مناطق گرم و خشک ، باید روی نهرهای آبیاری پوشانده شود .
مصارف صنعتی
روزانه میلیون ها لیتر آب برای تولیدات صنعتی مورد استفاده قرار می گیرد .در نیروگاه های تولید برق ، از آب برای سرد کردن لوله ها و دستگاه ها استفاده می شود و همچنین شستشو و نقل و انتقال مواد زاید کارخانه ها توسط آب انجام می شود و همانطور که می دانیم ترکیب اغلب مواد شیمیایی با یکدیگر نیازمند به وجود آب است. صنایعی مانند نساجی ، الکل سازی ، کاغذسازی ، صددرصد متکی به آب هستند . براساس تاکید کنفرانس صنعت جهانی و محیط زیست به دلایل مختلف واحدهای صنعتی کوچک و متوسط به مراتب نقش تخریبی مهم تری از کارخانجات بزرگ در محیط ایفا می نمایند . در این حوزه به تفکیک کلیه واحدهای صنعتی به عنوان صنایع بالقوه آلوده کننده محسوب می شوند . صنایع گوناگونی در زیر حوزه ی سفیدرود مستقر هستند که مجموعا دارای اثرات زیست محیطی قابل بررسی هستند مانند صنایع شیمیایی واحد صابون سازی ،آب مقطر ، تولید کف آتش نشانی ، مواد پلاستیکی و تولید سیلیکات سدیم .
گروه صنایع غذایی شامل چای خشک کنی ، تولید کلوچه و تولید انواع کنسرو و آبلیمو و روغن زیتون ، تولید خوراک دام . صنایع سلولزی واحد چوب بری ، درب و پنجره سازی ، روکش درب و جعبه سازی . صنایع فلزی سیم خاردار ، تولید میخ و مفتول ، توری ، آبگرمکن ، وسایل بیمارستانی ،تولید میز و صندلی فلزی . صنایع کانی غیر فلزی شامل ورق صاف ، ماسه ، سنگ نما ، تیرچه بلوک ، قطعات پیش ساخته ، موزاییک سازی
این صنایع مستقیما ممکن است منابع آلوده کننده منابع آبی تلقی نشوند ولی به طور مستقیم از طریق پخش ذرات و انهدام پوشش گیاهی باعث اثرات تخریبی در منابع آبی می باشند
شستن فضولات و ضایعات صنایع به مقدار زیادی آب نیاز دارد و فاضلاب حاصله حاوی مقادیر زیادی مواد شیمیایی است که اغلب سمی هستند . اگر فاضلاب صنایع وارد جریان آب شود ، باعث آلوده کردن آب ها و بیمار و مسموم کردن ماهی ها می شود .
آلودگی آب ها به وسیله ی زباله و فاضلاب های شهری و خانگی
زباله ها می توانند یکی از آلوده کننده های مهم زیست محیطی به خصوص آلودگی آب های شیرین زیرزمینی و دریاها باشند . جمع آوری و دفع صحیح زباله ها در مناطق شهری ، روستایی و صنعتی در حفظ پاکیزگی آب های رودخانه ها و تالاب ها نقش مهمی دارد . مردم می توانند با جمع آوری پس مانده های غذایی ، پلاستیک ، شیشه و قوطی های مواد غذایی ساحل رودخانه ها و دریاها را تمیز نگه داشته و به حفظ زیستگاه های ساحلی که در معرض نابودی قرار دارد کمک کنند .
ارزانترین و راحت ترین راه برای جلوگیری از آلودگی آب های سطح زمین به وسیله ی انواع زباله ها این است که زباله کمتری تولید کنیم و یا بوسیله ی بازیابی ، مقداری از این زباله ها را دوباره مورد استفاده قرار دهیم .
فاضلاب های خانگی آلوده کننده ی آب شیرین و پر ارزش رودخانه ها و آب های زیرزمینی هستند این فاضلاب ها حاوی سموم و مواد شیمیایی بوده و چنانچه مقدار آن ها زیاد شود آب را نه تنها برای انسان ، بلکه برای گیاهان و جانوران نیز خطرناک می سازد یکی دیگر از مواد آلوده کننده ی دریاها و اقیانوس ها نفت است . آلودگی نفتی همیشه خطرناک و مرگبار است . زیرا به دلیل تجزیه نشدن و قابلیت انتشار سریع به همه جا سرایت می کند هر ساله بیش از ده میلیارد تن از مواد زاید از قبیل نمک و سموم شیمیایی و فاضلاب ، نفت و مواد رادیواکتیو به اقیانوس های جهان وارد می شود . از جمله این آلودگی ها می توان آلودگی نفتی در تالاب شارگان که باعث از بین رفتن 13 گونه از پرندگان شده است را نام برد و دیگری رودخانه ی شاوور که رود مهمی در شمال استان خوزستان است که به دلیل نشست و نفوذ سموم دفع آفات نباتی و کود شیمیایی که در زمین های زراعی مورد استفاده قرار می گیرند بسیاری از آبزیان نادر این رودخانه از بین رفته و منقرض شده اند .
مواد شوینده مثل پودرهای رختشویی در ترکیبات خود دارای فسفات هستند این ترکیبات وارد فاضلاب شده و از طریق نفوذ به آب های زیرزمینی یا سطحی محیط را برای فعالیت موجوداتی که مضر برای جانوران هستند آماده می کنند .
برای پیشگیری از آلوده شدن آب های شیرین چه باید کرد ؟
• از مواد پاک کننده و شوینده باید به مقدار کم و بطور صحیح استفاده کرد تا مقدار کمتری مواد شیمیایی وارد فاضلاب گردد
• با تولید فاضلاب کمتر در خانه ها می توان به حفظ ذخایر آب های شیرین کمک کرد
• با تصفیه ی صحیح فاضلاب های صنعتی می توان از آب حاصل در صنعت یا کشاورزی استفاده ی مجدد کرد
هشدار :
• برای کشورهایی مانند ایران که به لحاظ اقلیمی و موقعیت جغرافیایی در منطقه ی خشک و نیمه خشک کره ی زمین قرار دارند طی دو دهه ی آینده ” آب ” عامل بروز بحران خواهد بود
• آلودگی یک عامل مهم در کاهش و تباه سازی منابع آب شیرین در جهان می باشد
• آب عامل کلیدی توسعه ی پایدار به حساب می آید و امروزه در جهان مهمترین مولف قدرت اقتصادی و سیاسی است
• آلوده شدن آب سلامت انسان و دیگر موجودات زنده را به خطر می اندازد

مشارکت مردمی ـ تلاش آگاهانه و برنامه ریزی شده برا ی افزایش سطح آگاهی جامعه از طریق آموزش و بسیج عمومی و اجرای برنامه های ملی برای تشویق مردم به صرفه جویی در مصرف آب و مبارزه با آلودگی آب ضروری است .
• باید نسبت به لزوم حفظ بهداشت محیط و حفاظت کیفی منابع آب حساسیت عمومی ایجاد شود .
• آموزش همگانی بمنظور نهادینه ساختن فرهنگ صرفه جویی با تاکید بر نقش کلیدی زنان باید برنامه ریزی و اجرا شود .
• تهیه ی برنامه ی جامع ( ملی ) حفاظت کمی و کیفی منابع آب کشور، جلوگیری از ورود آب های آلوده به چرخه طبیعی و بازیابی و استفاده ی مجدد از پساب های تصفیه شده لازم است
• ازدیاد جمعیت کره ی زمین باعث افزایش مصرف منابع آبی شده است و این در حالی است که به علت افزایش دمای کره ی زمین ( به دلیل آلودگی هوا ) بارش برف و باران نیز به شدت کاهش یافته است
• آب آلوده قابل آشامیدن نیست . در آب های آلوده انواع میکروب ها و موجودات بیماری زا یافت می شود و اگر موجود زنده ای از آن بیاشامد بیمار خواهد شد
• مصرف صحیح آب یکی از راه های مبارزه با کم آبی ست
• از آلوده کردن آب ها با ریختن زباله ، مواد شیمیایی ( رنگ ، سموم ، روغن سوخته ) و مواد پاک کننده جدا پرهیز کنیم .